یکی از رشته های جذاب و فرهنگی در دانشگاههای آلمان، رشته ایران شناسی در دانشگاه آزاد برلین می باشد. مطالعات ایرانی در آلمان قدمتی طولانی دارد.
حتی شواهد تاریخی نشان می‌دهد که چهار قرن از چاپ اولین کتابهای ترجمه شده فارسی به آلمانی می‌گذرد. با این وجود، رشته ایران‌شناسی در دانشگاههای آلمان چندان فراگیر نیست. این رشته، سال‌ها است که تنها در چند دانشگاه شناخته‌شده آلمانی تدریس می‌شود.
از جمله دانشگاه‌هایی که در رشته ایران‌شناسی فعالیت دارند، می‌توان به دانشگاههای آزاد برلین، ماربورگ، بامبرگ، هامبورگ، گوتینگن، لودویگ ماکسیمیلیان مونیخ و هایدلبرگ اشاره کرد. در گزارش پیش‌رو تلاش کرده‌ایم تا تاریخچه تاسیس رشته ایران‌شناسی و فعالیت‌های این بخش در دانشگاه آزاد برلین را مورد بررسی قرار دهیم.
نگاهی به تاریخچه دانشگاه آزاد برلین نشان می‌دهد که رشته ایران‌شناسی از بدو تاسیس این دانشگاه در سال ۱۹۴۸، به صورت یک رشته مستقل وجود نداشته است.
البته در آن زمان، این رشته در دانشگاه فدریش ویلهلم در آلمان شرقی(دانشگاه هومبولت امروزی) پایه‌ریزی شده بود. در آن دوره، بزرگ علوی، نویسنده ایرانی در بخش مطالعات ایرانی در دانشگاه فدریش ویلهلم فعالیت می‌کرد.
با این وجود، تا مدت‌ها، رشته‌های ایران‌شناسی، زبان‌های هندواروپایی و هندشناسی در دانشگاه آزاد برلین یک رشته مشترک محسوب می‌شد. بعدها در سال ۱۹۵۳، رشته زبان‌های هندواروپایی، هندشناسی و ایران‌شناسی به دو بخش هندواروپایی و هندوایرانی تقسیم شد. ۱۰ سال بعد، سمینار فلسفه ایران و هند نیز در دانشگاه آزاد برلین شکل گرفت.
در همان سال، بخش هندوایرانی به ساختمان مستقلی منتقل شد. بنابراین، سمینار فلسفه ایران و هند نیز به تدریج توسعه یافت. در سال ۱۹۷۰، این سمینار که از حد یک درس فراتر رفته بود، به موسسه مطالعات ایرانی بدل شد و به عنوان زیر مجموعه دانشکده فلسفه و علوم اجتماعی درآمد.
تمرکز این موسسه در دهه ۷۰ میلادی بر فلسفه، تاریخ دین در ایران و همچنین ادبیات مدرن فارسی بود. همچنین این موسسه به پژوهش در رشته تاریخ حقوقی ایران نیز می‌پرداخت. اما به یکباره فروپاشی دیوار برلین در سال ۱۹۸۹ شرایط را تغییر داد.
در واقع اتحاد برلین غربی و شرقی باعث شد که فرصت بیشتری برای همکاری موسسات شرق‌شناسی در برلین فراهم شود. بنابراین تدریس و تحقیق در موسسه ایران‌شناسی دانشگاه آزاد برلین نیز دچار تغییراتی اساسی شد و پژوهشگران این موسسه، تمرکز خود را بر پژوهش در حوزه زبان و فرهنگ پیش از اسلام و تاریخ و فرهنگ اسلامی گذاشتند.
بعدها، موسسه ایران‌شناسی دانشگاه آزاد برلین در سال ۱۹۹۹ و در پی اصطلاحات دانشگاهی، به گروه تازه تاسیس تاریخ و مطالعات فرهنگی پیوست و هنوز نیز به عنوان زیرمجموعه این بخش فعالیت می‌کند.
تحصیل در دانشگاه آزاد برلین
تحصیل در رشته ایران‌شناسی دانشگاه آزاد برلین از مقطع لیسانس آغاز می‌شود. البته در این مقطع، دانشجویان باید رشته تاریخ و فرهنگ خاورمیانه را انتخاب کنند.
سایت دانشگاه آزاد برلین در توصیف رشته تاریخ و فرهنگ خاورمیانه آورده است:« خاورمیانه در دهه‌های اخیر تغییرات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی عمیقی را تجربه کرده است. مردم این منطقه سال‌ها است که با جوامع غربی تقابل دارند. درک وضعیت خاورمیانه تنها از طریق شناخت درست شرایط اجتماعی و مذهبی و همچنین تحولات تاریخی این منطقه امکان‌پذیر خواهد بود.
از این رو، دانشجویان در مقطع کارشناسی، مروری جامع بر تاریخ و فرهنگ اسلامی و مسیحی خاورمیانه از روزهای آغازین تا به امروز خواهند داشت.»
هر چند که دانشجویان علاقمند به ایران‌شناسی مجبورند در دوره کارشناسی، در حوزه خاورمیانه به تحصیل بپردازند، اما در مقطع کارشناسی ارشد، می‌توانند این رشته را به صورت تخصصی بخوانند. البته پیش‌تر، در سال ۲۰۰۸-۲۰۰۹ در دانشگاه آزاد برلین، رشته‌ای با عنوان “ایران‌شناسی” در مقطع کارشناسی ارشد شکل گرفته بود که در حال‌حاضر از بین رفته است، اما از سال تحصیلی ۲۰۱۹-۲۰۲۰، رشته جدیدی با عنوان “ ایران در دوران باستان و اواخر دوران باستان” در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد برلین راه‌اندازی شده است.
رشته به زبان انگلیسی است و اولین گروه دانشجویان آن از پاییز سال تحصیلی ۲۰۱۹-۲۰۲۰، وارد دانشگاه شده‌اند. براساس آنچه بر روی سایت دانشگاه قرار گرفته؛ هدف از راه‌اندازی این رشته، آشنایی با فرهنگ، تاریخ، مذاهب و زبان ایرانیان در دوران باستان و اواخر دوران باستان است.
در آن زمان، مادها، پارس‌ها و اشکانیان قلمرو ایران را از غرب و شرق گسترش داده بودند و افغانستان، بخش غربی پاکستان و حتی بخش‌هایی از شوروی سابق به ایران تعلق داشتند. البته تحصیل در رشته ایران‌شناسی تنها به مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد محدود نمی‌شود. دانشگاه آزاد برلین، تعداد محدودی از دانشجویان علاقمند به رشته ایران‌شناسی را نیز در مقطع دکترا می‌پذیرد.
پروژه‌های تحقیقاتی
موسسه ایران‌شناسی دانشگاه آزاد برلین همچنین سال‌ها است که بر روی پروژه‌های تحقیقاتی متعدد کار می‌کند. از پروژه‌های مهم این موسسه می‌توان به ایجاد آرشیو دیجیتالی اوستا اشاره کرد.
این پروژه با هدف گردآوری و دیجیتال‌سازی همه نسخه‌های خطی اوستا از سال ۲۰۰۹ راه‌اندازی شده و تاکنون تعدادی از آن‌‌ها نیز به صورت آنلاین منتشر شده است. از این رو، آرشیو دیجیتالی اوستا به ابزار کمکی برای شناخت متون اوستایی بدل شده است و برای پژوهشگران اهمیت زیادی دارد.
همچنین در این موسسه، بخشی نیز به پژوهش در حوزه ادبیات و زبان کردی اختصاص یافته است. در این بخش، بر روی ادبیات و دستور زبان کردی شمالی و مرکزی کار می‌شود که مربوط به ایران، عراق، ترکیه، سوریه،آذربایجان و ارمنستان است.
برگزاری کنفرانس اروپایی ایران‌شناسی
علاوه بر این‌ها، موسسه ایران‌شناسی دانشگاه آزاد برلین در هر ترم میزبان کنفرانس‌ها و کارگاه‌های آموزشی زیادی است. در سال ۲۰۱۹ نیز، این موسسه میزبان نهمین کنفرانس اروپایی ایران‌شناسی بود و در این کنفرانس به بررسی موضوعات مختلف درباره ایران پرداخت.
جالب است بدانید که کنفرانس اروپایی ایران‌شناسی یکی از بزرگترین کنفرانس‌ها در حوزه مطالعات ایرانی در اروپا است که هر چهار سال یکبار برگزار می‌شود و بر روی ادبیات فارسی، فلسفه ایرانی، تاریخ، مطالعات مذهبی، مطالعات فرهنگی، هنر و باستان‌شناسی و مردم‌شناسی تمرکز دارد.
تهیه فهرستی از کتابهای تخصصی
موسسه ایران‌شناسی دانشگاه آزاد برلین همچنین بخشی برای معرفی کتابهای تخصصی در حوزه مطالعات ایرانی راه‌اندازی کرده است. در سایت این موسسه، کتابهای منتشر شده در حوزه ایران‌شناسی در سراسر آلمان معرفی می‌شوند. این کتابهای تخصصی از سال ۱۹۹۳ تاکنون توسط انتشارات Harrassowitz منتشر می‌شوند.
لینک گزارش:
https://www.geschkult.fu-berlin.de/e/iranistik/
در این فایل می توانید لیست دانشگاه هاو اساتید ایران شناس را ببینید:
